Wykladając program JNBT spotykam na szkoleniach ciągle ciekawych ludzi. Joanna jeździ klasycznie ujeżdżenie. Przyjechała na obóz JNBT i piątego dnia na Angloarabie z ośrodka trenowała już na samym cordeo prowadząc konia dosiadem i pomocami naturalnymi. Jej zabawowy przejazd we freestylepo 6 dniach obozowego szkolenia mozna by już prezentować na pokazowych arenach. Miała tez ciekawy wykład o dopasowaniu osobowości jeźdźca i konia co w programie JNBT znajdziecie na poziomie L2. Warto przeczytać jej artykuł o wspólczesnych badaniach temu poświęconych

.A. Makacewicz

Czy jest sens przyglądać się cechom psychicznym koni?

Czy zastanawialiście się kiedykolwiek czemu z niektórymi końmi pracuje Wam się lepiej a z innymi gorzej? Czy zauważyliście, że mimo podobnego programu szkoleniowego niektóre konie zdają się  szybko odpowiadać na proponowane przez was zadania a w przypadku innych koni sprostanie przez nie Waszym wymaganiom związane jest z większymi nakładami czasowymi i subiektywnie odczuwanym wysiłkiem związanym z pracą z koniem? A może dziwicie się nieraz widząc jeźdźca zmęczonego i sfrustrowanego pracą ze swoim wierzchowcem, który jest w kontakcie z  nim wybuchowy i płochliwy podczas gdy reszta świata postrzega to samo zwierze jako  ostoję spokoju i równowagi psychicznej? Jeśli Wasze obserwacje kiedykolwiek były bliskie stawianym tu pytaniom to możecie z dumą o sobie powiedzieć, iż jesteście wnikliwymi obserwatorami różnic jakie są między osobnikami tego samego gatunku. Skąd wynikają te różnice, tak znacząco wpływające na naszą pracę z koniem? Część osób powie, że jest to kwestia wieku, płci, rasy, stopnia wyszkolenia konia czy  też predyspozycji ruchowych. Cóż, oczywiście będą mieli racje. Pomimo tego niezaprzeczalny związek ze specyfiką pracy z danym koniem wykazują jego cechy temperamentalne będące wrodzoną, trudno modyfikowalną, predyspozycją do reagowania w określony sposób (Strelau, 2014). Podobny wpływ mają cechy osobowościowe koni, porównywalne do ludzkich cech osobowości rozumianych jako stałe, współwystępujące, skorelowane ze sobą zachowania, które zwierzę przejawia niezależnie od czasu i kontekstu sytuacyjnego (Carere, Eens, 2005) i które kształtują się w oparciu o cechy temperamentalne w trakcie życia zwierzęcia. Mówiąc prościej, zarówno ludzie jak i konie mają zestaw cech odpowiadających za to co zrobią w danej sytuacji (cecha osobowości) oraz jak to zrobią (cecha temperamentalna). W przypadku koni może to się wyrazić w agresywnym zachowaniu w stosunku człowieka (cecha osobowości będąca wynikiem nieprawidłowego postępowania z koniem w trakcie jego życia) oraz w jego szybkości podczas próby ugryzienia opiekuna (energiczność jako wrodzona cecha temperamentalna). Definiowanie wymiarów temperamentu i osobowości koni staje się prężnie rozwijającą dziedziną badań zarówno etologicznych jak i psychologicznych. Mimo tego, nie istnieje jednej, teorii temperamentu  czy osobowości koni zarówno wśród praktyków zajmujących się końmi jak i badaczy, którzy różnymi metodami i zgodnie z różnymi ujęciami postanowili badać to zagadnienie.

 Można więc zapytać, czy powinniśmy poświęcać czas i energię na zastanawianie się jakie są cechy psychiczne naszego konia? Wracając do pytań postawionych na początku artykułu, zdecydowanie tak. Na początek spróbujcie zastanowić się nad tym jacy sami jesteście oraz jakie potrzeby i trudności z jakimi przychodzi wam mierzyć się w życiu bezpośrednio związane są z waszymi cechami psychicznymi. Lubicie towarzystwo tłumów ludzi i bycie w centrum uwagi czy raczej jesteście molami książkowymi najchętniej spędzającymi wieczory w samotności? Jeśli możecie się podpisać bliżej opcji nr. 1. to czy sprawiałaby wam przyjemność praca przy komputerze w biurze odciętym od ludzi i świata? A jeśli jest wam bliżej propozycji nr.2 to czy dobrze byście się czuli zmuszeni do przygotowania przyjęcia na 100 osób i zabawianie gości przez cały wieczór? Jest to tylko przykład tego jak cechy osobowości mogą wiązać się z preferencjami lub trudnościami w funkcjonowaniu w pewnych sferach życia. A teraz pomyślcie o swoich koniach  i ich cechach....

Poznając wnikliwie zachowania zwierzęcia w wielu sytuacjach możemy wnioskować o cechach temperamentalnych czy osobowościowych leżących u ich podłoża. To większe zrozumienie może zaś pomóc dostosować plan treningu czy energię jaką wykorzystujemy do komunikacji z koniem aby zwiększyć i efektywność naszych oddziaływań jak i dobrostan psychiczny tych zwierząt. Mając świadomość, iż nasze zwierze charakteryzuje np. wysoka wrażliwość na bodźce pochodzące z otoczenia

Po drugie wiedza o pewnych ograniczeniach czy trudnościach związanych z cechami psychicznymi może zwiększyć wyrozumiałość i cierpliwość dla zwierzęcia oraz dla samych siebie w trakcie interakcji z koniem. Przykładowo, dla konia z natury płochliwego (cecha temperamentalna według Suwały, 2013) prawdopodobnie większym wyzwaniem będzie przyzwyczajenie się do banerów sponsorów na trybunach parkuru czy oklasków kibiców. W takiej sytuacji zamiast oskarżać siebie lub co gorsza konia o trudności w osiągnięciu równowagi psychicznej w obecności nowych bodźców, oprócz zweryfikowania dotychczasowych metod postępowania z koniem, swojej wiedzy i umiejętności może warto się zastanowić czy dane reakcje konie nie są związane z jego temperamentalnymi czy osobowościowymi cechami.

Kolejną sprawą wartą zasygnalizowania w tym kontekście jest dopasowanie w zakresie cech psychicznych zwierzęcia i opiekuna. Jedną z osób, która do rozumienia tej zależności wniosła swój wkład w świecie jeździeckim jest Barteou (2007), która w wyniku długoletnich obserwacji efektywności funkcjonowania diad "koń - jeździec" sformułowała praktyczne wskazówki odnoszące się do dopasowania osobowości konia i jeźdźca oraz stworzyła typologię osobowości konia wyróżniając konie

Wśród mnogości potencjalnych kombinacji cech jeźdźca i konia zauważyła, że ekstrawersja  człowieka (związana m.in. z energicznością, towarzyskością itd.) jest cechą sprzyjającą współpracy z końmi dążącymi do interakcji, wyraźnie demonstrujące  zachowania koni społecznych, lękowych oraz tzw. wymagających (koń strzegący przestrzeni osobistej, terytorialny, dominujący w stadzie, z tendencją do agresji i zachowań odstraszających, o niskiej ugodowości). Z drugiej strony ekstrawersja może utrudniać kontakt z końmi wycofanymi. Osoby introwertyczne zaś, (m. in. bardziej nastawione na życie wewnętrzne niż na kontakt z innymi ludźmi), w celu zwiększenia efektywności i satysfakcji z pracy z koniem powinny poszukiwać koni nieznacznie wycofanych, w niewielkim stopniu społecznych lub w niewielkim stopniu lękowych oraz unikać koni wyjątkowo społecznych lub wymagających ze względu na ich chęć interakcji. Znajomość tego typu zależności, może ułatwić dokonywanie wyborów koni do pracy, z którymi interakcja będzie jak najbardziej korzystna dla jej obu stron.

Podsumowując, przyglądanie się sobie i swoim koniom od strony cech psychicznych, poszukiwanie metod pracy do nich dopasowanych, dostosowanie swoich wymagań wobec konia do preferencji i ograniczeń jakie mogą być pochodną cech psychicznych, może przynieść pozytywne rezultaty w kontekście pracy z danym koniem. Zastanowienie się również podczas zakupu lub wyboru konia czy będzie on dopasowany do jeźdźca pod względem cech psychicznych może znacząco ułatwić współprace koń-jeździec i zapewnić większą satysfakcję z niej dla obu stron.zenia efektywności i satysfakcji z pracy z koniem powinny poszukiwać koni nieznacznie wycofanych, w niewielkim stopniu społecznych lub w niewielkim stopniu lękowych oraz unikać koni wyjątkowo społecznych lub wymagających ze względu na ich chęć interakcji. Znajomość tego typu zależności, może ułatwić dokonywanie wyborów koni do pracy, z którymi interakcja będzie jak najbardziej korzystna dla jej obu stron.

Joannna Paszkowska Rogacz

zdj JNBT,

rys dr Robert Miller "Ranchin,Ropin an Doctorin"